مبارزه با سل مقاوم به دارو: ترکیبات جدید و استراتژی‌های نوین درمانی

یک تیم تحقیقاتی موفق به شناسایی ترکیباتی برای مبارزه با سل مقاوم به دارو شده است، که دو اثر هم‌زمان علیه سل دارند: این ترکیبات هم باکتری عامل بیماری را برای سلول‌های ایمنی انسان کم‌خطرتر می‌کنند و هم فعالیت آنتی‌بیوتیک‌های معمول را تقویت می‌کنند.

شناسایی ترکیبات جدید برای مقابله با سل مقاوم به دارو

دکتر یان ریبنیکر و تیم او از دانشگاه کلن آلمان، در همکاری با محققان آلمانی و فرانسوی، موفق به کشف مولکول‌های جدیدی شده‌اند که نه تنها مایکوباکتریوم توبرکلوزیس (عامل سل) را هدف قرار می‌دهند، بلکه آن را برای بدن انسان کم‌خطرتر می‌کنند.

همچنین، برخی از این ترکیبات می‌توانند امکان استفاده مجدد از آنتی‌بیوتیک‌های موجود را فراهم کنند—حتی در برابر سویه‌های باکتریایی که مقاومت دارویی پیدا کرده‌اند. این تحقیق در مجله Cell Chemical Biology منتشر شده است.

چالش‌های درمان سل و ظهور مقاومت دارویی

سل که در گذشته به نام “توبرکلوز” یا “مرض سِل” شناخته می‌شد، عمدتاً ریه‌ها را هدف قرار می‌دهد، اما می‌تواند سایر اندام‌ها را نیز درگیر کند. اگر این بیماری زود تشخیص داده شود، قابل درمان است. با این حال، مقاومت دارویی در برابر سل، به‌ویژه در مناطق شرق اروپا و آسیا، به‌سرعت در حال گسترش است.

طبق آمار سازمان بهداشت جهانی (WHO)، سل بعد از کووید-۱۹، دومین بیماری عفونی کشنده در جهان در سال ۲۰۲۲ بود و تعداد قربانیان آن تقریباً دو برابر HIV/AIDS بوده است. سالانه بیش از ۱۰ میلیون نفر به سل مبتلا می‌شوند، که بخش عمده‌ای از آن به دلیل عدم دسترسی به درمان مناسب در بسیاری از کشورها است.

یکی از مشکلات اساسی در درمان سل این است که باکتری‌های عامل این بیماری دارای تعداد محدودی هدف برای آنتی‌بیوتیک‌ها هستند. این موضوع باعث شده که یافتن داروهای جدید در آزمایشگاه‌ها دشوار شود.

استراتژی جدید: حمله دوگانه به سل

محققان دانشگاه کلن، در همکاری با مؤسسه پاستور فرانسه و مرکز تحقیقات عفونت آلمان (DZIF)، یک استراتژی درمانی جایگزین برای سل پیشنهاد کرده‌اند.

در این روش، آن‌ها از تکنیک‌های پیشرفته غربالگری مولکولی استفاده کردند تا از میان ۱۰,۰۰۰ ترکیب شیمیایی، تعداد محدودی از مولکول‌هایی را شناسایی کنند که تکثیر Mtb را در سلول‌های ایمنی انسانی کاهش می‌دهند.

کشف مهارکننده‌های جدید برای سل

نتایج این پژوهش منجر به کشف ترکیباتی شد که به شیوه‌ای متفاوت از آنتی‌بیوتیک‌های معمول، باکتری را هدف قرار می‌دهند. به گفته ریبنیکر، این ترکیبات احتمالاً باعث کاهش فشار انتخابی بر باکتری شده و در نتیجه مقاومت دارویی کمتری ایجاد می‌کنند.

فعال‌سازی مجدد آنتی‌بیوتیک‌های قدیمی با تقویت‌کننده‌های جدید

علاوه بر این، برخی از ترکیبات شناسایی‌شده، دارای اثر دوگانه هستند. این مولکول‌ها نه تنها عوامل بیماری‌زای باکتری را مهار می‌کنند، بلکه فعالیت آنتی‌بیوتیک قدیمی اتونامید (Ethionamide) را نیز افزایش می‌دهند.

اتونامید یک داروی ضد سل است که دهه‌ها در درمان این بیماری استفاده شده است. این دارو به‌تنهایی مؤثر نیست، زیرا باید درون باکتری توسط آنزیم‌هایی به نام مونو‌اکسیژنازها فعال شود. اما ترکیبات جدید، فرآیند فعال‌سازی اتونامید را تقویت کرده و آن را به یک آنتی‌بیوتیک مؤثرتر تبدیل می‌کنند.

چشم‌انداز آینده درمان سل

کشف این ترکیبات، امکان استفاده مجدد از آنتی‌بیوتیک‌های قدیمی را فراهم کرده و پایه‌ای برای توسعه‌ی داروهای جدید و ضروری برای درمان سل مقاوم به دارو است.

ریبنیکر می‌گوید:
“این تحقیق نمونه‌ای از تنوع فوق‌العاده ترکیبات دارویی است. تغییرات شیمیایی جزئی در ساختار مولکول‌ها می‌تواند تأثیر زیادی بر فعالیت آن‌ها بگذارد.”

با این حال، پژوهشگران تأکید دارند که هنوز راه درازی تا استفاده از این یافته‌ها در درمان انسان باقی مانده است و نیاز به اصلاحات آزمایشگاهی گسترده‌ای دارد. این تحقیق با حمایت مرکز تحقیقات عفونت آلمان (DZIF) و سایر نهادهای پژوهشی انجام شده است.

:Reference
Gries, R., Chhen, J., van Gumpel, E., Theobald, S. J., Sonnenkalb, L., Utpatel, C., Metzen, F., Koch, M., Dallenga, T., Djaout, K., Baulard, A., Dal Molin, M., Rybniker, J. (2024). Discovery of dual-active ethionamide boosters inhibiting the Mycobacterium tuberculosis ESX-1 secretion system. Cell Chemical Biology. https://doi.org/10.1016/j.chembiol.2023.12.007