مننژیت سل، یکی از خطرناک‌ترین اشکال بیماری سل، سالانه جان بیش از ۱۵۰ هزار نفر را می‌گیرد و عوارض جدی از جمله آسیب مغزی برجای می‌گذارد. این بیماری، به‌ویژه در افراد مبتلا به HIV، به دلیل واکنش‌های شدید التهابی سیستم ایمنی، چالشی بزرگ برای تشخیص و درمان است. پژوهشگران در مطالعه‌ای جدید که در نشریه eLife منتشر شده، از روش‌های پیشرفته ژنتیکی استفاده کردند تا بیان ژن‌ها را در خون بیماران مبتلا به مننژیت سل و سل ریوی بررسی کنند. یافته‌ها نشان می‌دهد که تغییرات در بیان چهار ژن خاص می‌تواند به شناسایی سریع بیماران با خطر بالای مرگ‌ومیر کمک کند و راه را برای درمان‌های هدفمند هموار سازد.
در یک مطالعه جدید که در نشریه eLife Journal منتشر شده است، پژوهشگران OUCRU الگوهای فعالیت ژنی را در خون بیماران مبتلا به نوع خطرناک سل شناسایی کردند.
مننژیت سل یک وضعیت خطرناک است که در آن باکتری‌های عامل سل از ریه‌ها به مغز منتقل می‌شوند. این بیماری سالانه بیش از ۱۵۰ هزار بزرگسال را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار می‌دهد و در نیمی از بیماران منجر به مرگ یا آسیب مغزی می‌شود. افراد مبتلا به HIV به‌ویژه در معرض خطر پیامدهای منفی قرار دارند.
این اشکال شدید مننژیت سل ممکن است با بیش‌فعالی سیستم ایمنی در حین تلاش برای مقابله با بیماری و آسیب رساندن به مغز در این فرایند مرتبط باشد. شناسایی این التهاب بیش از حد از طریق تحلیل نمونه‌های خون تاکنون چالش‌برانگیز بوده است، زیرا روش‌های سنتی فقط اطلاعات جزئی درباره واکنش التهابی ارائه می‌دهند.
در مقاله جدید منتشر شده در eLife، پژوهشگران OUCRU از رویکردهای ژنتیکی نوین برای بررسی بیان حدود ۲۰,۰۰۰ ژن در خون بیماران HIV مثبت و منفی مبتلا به مننژیت سل یا سل ریه، همچنین در افراد سالم استفاده کردند. شناسایی اینکه کدام ژن‌ها در گروه‌های مختلف داوطلبان بیشتر یا کمتر بیان می‌شوند، می‌تواند به درک بهتر مکانیزم‌های مرتبط با مننژیت سل، به‌ویژه در شدیدترین اشکال آن، کمک کند. چنین تحلیلی همچنین به دانشمندان این امکان را می‌دهد تا تشخیص دهند کدام ژن‌ها را باید برای شناسایی بیماران با خطر بالاتر عوارض شدید پیگیری کنند.
نتایج نشان می‌دهند که مرگ و میر ناشی از مننژیت سل با الگوی مشخصی از واکنش سلول‌های ایمنی مرتبط بود؛ سلول‌های سفید خون معروف به نوتروفیل‌ها بیشتر فعال شدند، در حالی که سلول‌های T و B فعالیت کمتری داشتند. افزایش مرگ و میر همچنین با الگوهای متفاوت فعالیت ژنی بین بیماران مبتلا به HIV و بدون HIV مرتبط بود. به طور کلی، ژن‌های التهابی در بیماران HIV مثبت مبتلا به مننژیت سل بیشتر از بیماران HIV منفی فعال بودند. در نهایت، نویسندگان دریافتند که سطح فعالیت خون چهار ژن خاص، امضایی را تشکیل می‌دهد که با افزایش خطر مرگ ناشی از مننژیت سل مرتبط است.
به گفته محققین: “در آینده، متخصصان پزشکی ممکن است بتوانند از این امضا برای شناسایی سریع بیماران نیازمند مراقبت‌های ویژه و درمان‌های تخصصی استفاده کنند”. همینطور، “یافته‌ها همچنین فرآیندها و مولکول‌های سیستم ایمنی را نشان می‌دهند که ممکن است به عنوان اهداف دارویی بالقوه برای درمان‌های آینده این بیماری عمل کنند.”
:References
Hoang Thanh Hai, et al. (2024). Whole blood transcriptional profiles and the pathogenesis of tuberculous meningitis. eLife, 13, RP92344. https://doi.org/10.7554/eLife.92344.3